Cuckolding is géén moderne kink

Als je denkt dat cuckolding een uitvinding is van internetporno of een trendy fetish van de 21e eeuw, dan heb je het flink mis. Het is een van de oudste, meest universele en meest afgebeelde seksuele fantasieën van de westerse cultuur. Van middeleeuwse kloostermanuscripten tot 18e-eeuwse libertijnse prenten: overal zie je dominante vrouwen, onderdanige of vernederde mannen en een tweede man die “het beter doet”.

Korte toelichting op cuckolding

Cuckolding is een machts- en seksdynamiek waarin de vrouw (hotwife) seksuele vrijheid heeft met andere mannen, terwijl haar partner (de cuckold) daarvan weet en het meestal seksueel opwindend vindt. Vaak is er een element van dominantie en vernedering. Het varieert van “ik kijk alleen maar” tot “zij heeft een nieuwe primaire partner en ik ben nu nr. 2 (of lager)”.

Aristoteles en Phyllis: het oudste cuckold-verhaal dat we kennen

Rond het jaar 1200 dook in Europa een middeleeuws verhaal op dat eeuwenlang immens populair bleef: het verhaal van Aristoteles en Phyllis.
Aristoteles, de grote Griekse wijsgeer en leermeester van Alexander de Grote, waarschuwde zijn leerling voortdurend voor de gevaren van vrouwen en lust. Alexander liet zich echter volledig inpalmen door de mooie Phyllis (in sommige versies Roxanne of Campaspe). Aristoteles vond dat zijn pupil zijn tijd verkwistte met seks in plaats van met oorlog voeren en filosofie.
Phyllis besloot de eigenwijze filosoof een lesje te leren. Ze begon hem te verleiden met sensuele dansjes en flirterig gedrag. Aristoteles, die zichzelf altijd superieur achtte aan lichamelijke verlangens, bezweek volledig. Hij smeekte haar om seks. Phyllis stemde toe op één vernederende voorwaarde: hij moest op handen en knieën gaan, een bit in zijn mond nemen en haar door de paleistuin laten berijden als een paardje. Terwijl Aristoteles braaf rond kroop met Phyllis op zijn rug, liet ze Alexander stiekem toekijken.
Het verhaal werd in de middeleeuwen een geliefd thema in kunst, tapijten, kistbeschilderingen en later zelfs in prenten en schilderijen. Overal in Europa zie je Aristoteles op zijn knieën, met een triomfantelijke Phyllis die hem berijdt met een zweepje in de hand. Dit is letterlijk het oudste visuele bewijs van een femdom-cuckold-scene die we hebben. De boodschap was duidelijk: zelfs de grootste mannelijke geest kan niet op tegen vrouwelijke seksualiteit en macht.

Van Griekse legende naar middeleeuwse moraliteit

Het verhaal is waarschijnlijk geen historische waarheid (Aristoteles en Phyllis hebben elkaar nooit ontmoet), maar een variant ervan bestond al in de 4e eeuw v.Chr in India (het verhaal van de filosoof en de courtisane). In de middeleeuwen kreeg het de christelijke draai van “de macht van de vrouwelijke verleiding is sterker dan mannelijke ratio”. Tegelijkertijd was het voor veel mensen de erotische lading overduidelijk: een machtige man die zich vrijwillig vernedert voor een dominante vrouw, terwijl een andere man (Alexander) toekijkt.

Cuckolding door de eeuwen heen

Het woord “cuckold” komt van de koekoek (cuckoo), vogel die haar eieren in andermans nest legt. Al in de 13e eeuw werd een man wiens vrouw vreemdging een “cokewold” genoemd. In de Renaissance en de vroegmoderne tijd was het een geliefd thema in toneelstukken (Shakespeare verwijst er vaak naar), verhalen en spotprenten. Wat opvalt is dat cuckolding bijna altijd gekoppeld was aan vrouwelijke seksuele vrijheid en dominantie. De man werd niet alleen bedrogen, hij werd vaak ook gedwongen om het te accepteren, er zelfs opgewonden van te raken of er financieel voor te betalen. In 17e- en 18e-eeuwse erotische literatuur (bijvoorbeeld in de werken van de markies de Sade of in anonieme “whore dialogues”) zie je regelmatig dat de dominante vrouw haar minnaar mee naar huis neemt en haar man dwingt om toe te kijken of te dienen.

Van historische vernedering naar moderne kink

Tegenwoordig wordt cuckolding vooral geassocieerd met de “hotwife/cuckold”-dynamiek binnen de BDSM- en swinging-wereld. Wat weinig mensen weten is dat dit geen moderne uitvinding is. Het is een kink met wortels die minstens 2500 jaar teruggaan tot in het oude India en Griekenland, en die in Europa al in de middeleeuwen volop werd afgebeeld en besproken. Aristoteles die op zijn knieën door de tuin kruipt met Phyllis op zijn rug is eigenlijk de eerste “cuck” uit de westerse cultuurgeschiedenis. En Alexander de Grote, die stiekem stond te kijken? Dat was de allereerste “bull”.
De geschiedenis liegt niet: vrouwelijke dominantie en cuckolding zijn zo oud als de mensheid zelf.

Daar zal de Duivel mij ontmoeten, als een oude cuckold, met hoorns op zijn hoofd.

Shakespeare’s Much Ado About Nothing

Links: Franse schets over de ‘Confraternity of Cuckolds’ 
University of Victoria

De horens: hét symbool van de cuckold sinds de 13e eeuw

Het bekendste symbool is de gehoornde man. Vrijwel iedereen kent de uitdrukking “horens opzetten”, maar waar komt dat vandaan?
De meest gangbare verklaring (en die klopt ook) is deze:
In de middeleeuwen en renaissance geloofde men dat een bedrogen echtgenoot letterlijk horens kreeg. Dit idee komt waarschijnlijk uit de jacht- en veeteeltwereld:

• Een gecastreerde stier (os) of ram heeft vaak nog resten van horens, maar geen kracht meer.
• Een hert dat zijn gewei verliest na het paringsseizoen (en dus “verliest” van een jonger hert) werd ook gezien als “gehoornd”.
• In sommige streken plantte men bij een bedrogen man symbolisch hertengeweien boven de deur of op zijn hoed.

De link met de koekoek (cuckoo → cuckold) is wél correct, maar kwam later. Het woord “cuckold” duikt voor het eerst op in het Engels rond 1250 en is inderdaad afgeleid van de koekoek die eieren in een vreemd nest legt. De horens hebben daar oorspronkelijk niets mee te maken; die zijn een apart, ouder symbool dat later samensmolt met het koekoeks-idee.

Hoogtij van de cuckold-spot: 1500-1800

Vanaf de Renaissance tot diep in de 18e eeuw was cuckoldry een culturele obsessie in West-Europa. Men geloofde inderdaad een tijdlang in de “dwalende baarmoeder” (wandering womb), een oud-Griekse theorie die stelde dat vrouwen van nature hyperseksueel waren en daarom vrijwel zeker vreemd gingen als je ze niet streng bewaakte.
Gevolg: een vloedgolf aan kunst en theater waarin de echtgenoot belachelijk werd gemaakt.